وقتی لبنان اشغال شد...

هاشمی رفسنجانی؛ عضو و سخنگوی وقت «شورای عالی دفاع» در کتاب کارنامه و خاطرات خود از وقایع سال 1361، تهاجم اسرائیل به لبنان و آثار مترتّب بر این حمله بر روی کشورهای منطقه؛ روند جنگ با عراق و تصمیم گیری مقامات ارشد نظام جمهوری اسلامی در قبال مسائل لبنان را این گونه تشریح کرده است:

اشغال لبنان توسط اسرائیل
در تاریخ 15 خرداد 1361 اسرائیل به بهانه های واهی و با استفاده از حالت مشغول به جنگ بودن عراق و ایران و نگرانی بخشی از دولت های عرب از پیروزی ایران ]در جبهه ی خرّمشهر[، از هوا، زمین و دریا به کشور مظلوم و گرفتار لبنان حمله کرد و تا بیروت پیش رفت... بعداً معلوم شد که یکی از اهداف آن ]تهاجم[، کم کردن فشار ایران به عراق و نجات رژیم بعث عراق و گرفتار کردن سوریه است که ]در جنگ[، حامی ایران و مخالف بعث عراق بود.
طبیعی بود که در ایران، موجی از درخواست حمایت از فلسطین و مردم لبنان به وجود آید و بسیاری از رزمندگان، خواستار حضور در جبهه های جهاد مستقیم با دشمن صهیونیستی بشوند و شدند و ]حکّام[ بعث عراق از این فرصت که اسرائیل برای شان خلق کرده بود، استفاده کنند و پیشنهاد متارکه جنگ و اجازه عبور ایران از خاک عراق به سوی مرزهای اسرائیل را بدهند.
وقت زیادی از »شورای عالی دفاع« و فرماندهان و مسؤولین سیاسی، صرف بحث بر روی این موضوع می شد و جمعی از کارشناسان ما هم، برای بررسی وضع جبهه های لبنان و اسرائیل، به منطقه رفتند.(1)
هاشمی رفسنجانی در همین کتاب، نهاد تصمیم گیرنده جهت اعزام نیرو به سوریه را «شورای عالی دفاع» معرفی می کند و در مورد چند و چون این واقعه می نویسد:
... آقای رئیس جمهور ]آیت الله خامنه ای[ در یک تماس تلفنی، مسأله بحران لبنان را مطرح کردند. از جهاد سازندگی اطلاع دادند که مایل اند بخشی از کمک های انسانی را در لبنان به عهده بگیرند.
عصر «شورای عالی دفاع» در محل دفتر امام جلسه داشت. هیآت ]اعزامی[ ما ]متشکل از سرهنگ صیّاد شیرازی، محسن رضایی، محسن رفیق دوست وتنی چند از مسؤولین اطلاعات و عملیات قرارگاه مرکزی کربلا[ از سوریه برگشته و در جلسه شرکت داشتند. گزارش دادند که اسرائیل بر اکثر نقاط جنوب لبنان مسلّط شده است و سوریه نمی تواند ]در آن مناطق[ وارد جنگ شود. ]اعضای این هیأت[ با فلسطینی ها ملاقات نکرده بودند. تصمیم گرفتیم که کمکی به لبنان بشود. ترکیه حاضر نیست که از مسیر هوایی کشور او خیلی استفاده شود و با عبور یک هواپیمای حامل کمک در هر روز، موافق است.(2)
این تصمیم در حالی گرفته شد که عناصر واحد اطلاعات تیپ 27 هنوز در شلمچه حضور داشتند و سرگرم کار شناسایی از منطقه بودند. عبّاس برقی می گوید:
... برادرهای ما گرم کار شناسایی بودند که پیامی از حاج احمد به دست مان رسید. حاجی در این پیام، خیلی کوتاه و صریح نوشته بود: تصمیم گرفته شده که ما برای جنگ با اسرائیل، عازم لبنان بشویم. سریع وسایل و تجهیزات تیپ را جمع کنید و بیایید تهران، پادگان امام حسین(ع).
بلافاصله ظرف دو - سه روز، کلیه ی تجهیزات و وسایل تیپ را جمع کردیم و عازم پادگان امام حسین (ع) شدیم.
هنگامی که به تهران رسیدیم، در پادگان امام حسین (ع) باخبر شدیم که حاج احمد به اتفاق حاج همّت و یک تعداد دیگر از برادران تیپ، برای اقدامات اولیه به لبنان رفته اند و به زودی برای اعزام ما به آنجا، به ایران باز خواهند گشت.
سعید قاسمی؛ مسؤول واحد اطلاعات تیپ 27 نیز در این باره می گوید:
... طبق دستور حاج احمد داشتیم توی جبهه ی شلمچه در اطراف کانال پرورش ماهی، کار شناسایی را انجام می دادیم که سردار عزیزمان حاج حسین همدانی آمد و دستور شفاهی احمد متوسّلیان را به ما ابلاغ کرد. دستور این بود: ظرف مدت بیست و چهار ساعت، کلیه ی وسایل و تجهیزات خودتان را جمع آوری کنید. می خواهیم برویم لبنان.
با تعجب به حاج حسین همدانی گفتیم: حاجی، چی داری می گی؟ نکند دارید با ما شوخی می کنید.
ایشان خیلی جدی گفتند: احمد تأکید کرده ظرف بیست و چهار ساعت، کلیه ی تجهیزات تیپ را همراه بچّه ها جمع کنید و به سرعت به تهران انتقال دهید.
واقعاً ما توی پوست خودمان نمی گنجیدیم؛ جنگ ما یک پلّه خودش را بالاتر کشیده و جهاد ما وارد فاز جهانی شده بود. خلاصه به سرعت نیروها و امکانات تیپ را جمع آوری کردیم و خودمان را به تهران رساندیم و رفتیم پادگان امام حسین (ع)؛ مقصدی که حاج احمد برای ما در نظر گرفته بود.
نیروهای اعزامی، صبح روز جمعه بیستم خرداد 1361 - یعنی یک روز پیش از عزیمت به سوریه - به فرمان احمد متوسّلیان در پادگان امام حسین (ع) گرد آمدند.
سعید قاسمی؛ مسؤول وقت واحد اطلاعات عملیات تیپ 27 می گوید:
... هیچ وقت فراموش نمی کنم. قریب به هزار نفر بودیم؛ حدود هشتصد نفر از نیروهای کادر سپاه، و مابقی، بچّه های تکاور تیپ 58 ذوالفقار ارتش بودند که در محوطه ی زمین صبحگاه پادگان امام حسین (ع) صف کشیده بودند.
در مقابل ما و روی جایگاه، علاوه بر حاج احمد و حاج همّت، تیمسار ظهیرنژاد و تعدادی از فرماندهان محترم ارتش جمهوری اسلامی ایران هم حضور داشتند؛ اصحابی که دیگر گمان نکنم احدی بتواند مثل و مانند آنها را در یک جا گردآوری کند. حاج احمد در جمع این رزمندگان، سخنرانی هیجان انگیزی ایراد کرد. پشت میکروفن، با چهره ای برافروخته و لحنی حماسی گفت:
برادران، این راه، راهی بی بازگشت است! کسی که با ما می آید، باید تا آخر خط همراه ما باشد. اگر در آنجا عملیاتی انجام بدهیم، ممکن است حتی جنازه ی هیچ یک از شهدای ما به ایران برنگردد. تنها دالان هوایی تهران به دمشق، از فراز ترکیه می گذرد و این کشور، به علت عضویت در پیمان نظامی ناتو و روابط گرمی که با اسرائیلی ها دارد، به محض اطلاع از حضور قوای نظامی جمهوری اسلامی در دمشق، قطعاً این تنها دالان هوایی را هم، به روی هواپیماهای ترابری ما خواهد بست. شاید ما اوّلین و آخرین مجموعه رزمندگانی باشیم که به سوریه خواهیم رفت؛ بنابراین، برادرانی با ما بیایند که تا آخر پای کار خواهند بود.
حاج احمد با حرف هایش آب پاکی را روی دست همه ریخت. جواب سخنان او را بچّه ها با وصیت نامه هایی که از جیب بلوز فرمشان بیرون کشیدند و به سویش گرفتند، دادند. همه اشک شوق می ریختند. پادگان از فریادهای »یاحسین« بچّه های سپاهی و ارتشی به لرزه در آمده بود. حتی به چشم های احمد، همّت و تیمسار ظهیرنژاد هم اشک نشسته بود.
بعد از وداع با نیروها، قرار شد که فردای آن روز، حاج احمد خود به همراه اولین هواپیمای حامل تعدادی از نیروهای اعزامی، راهی سوریه شود.(3)
بدین ترتیب، اولین گروه از قوای محمّد رسو ل الله (ص) در غروب روز شنبه بیست و یکم خرداد 1361 با یک فروند جمبوجت 747 نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی وارد فرودگاه دمشق شد و مورد استقبال مقامات سوری و مسؤولین سفارت ایران در سوریه قرار گرفت. پس از خوشامدگویی حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر محتشمی پور - سفیر وقت جمهوری اسلامی ایران در دمشق - متوسّلیان بلندگوی دستی را به دست گرفت و خطاب به نیروهای اعزامی گفت:
... برادرها، قبل از رسیدن به اینجا، در ایران آنچه گفتنی بود، ما برای شما گفتیم. خیلی کوتاه عرض می کنم. امام عزیزمان فرموده اند باید که اسرائیل از صحنه ی جهان زدوده شود و شما مردان بزرگ، باید این حرف امام مان را جامه ی عمل بپوشانید.
سخنان شورانگیز متوسّلیان با غریو تکبیر نیروهای اعزامی درهم آمیخت. سپس فرمانده قوای
محمّد رسول الله (ص) ادامه داد:
... برادرها، درحال حاضر دشمن، وسیع ترین تهاجم خودش را علیه سرزمین اسلامی لبنان شروع کرده و بر همه ی مسلمانان آزاده ی جهان واجب است که به فریاد مردم مظلوم لبنان برسند. ما نیز برای ادای همین تکلیف و تحقق بخشیدن به فرمایش امام عزیز بود که به اینجا آمدیم...
من صحبت دیگری با شما عزیزان ندارم. با توکل به خداوند آماده ی پیاده شدن از هواپیما باشید.
متوسّلیان خود از نخستین لحظات ورود نیروهای اعزامی جمهوری اسلامی ایران به سوریه می گوید:
... استقبالی که مردم و مقامات سوریه از نیروهای ایرانی کردند، بی نهایت عالی بود. آنها هرگز در باورشان نمی گنجید که ما ایرانی ها، با توجه به مسایلی که مملکت مان با آن درگیر است، خصوصاً مسأله ی جنگ، به این صورت عملی وارد کار بشویم؛ آن هم در حالی که قبلاً کشورهای عضو به اصطلاح جبهه ی پایداری(4) حتی کوچک ترین قدمی در رابطه با کمک به سوریه و لبنان برنداشته بودند. براین اساس، وقتی که ما در عمل وارد قضیه شدیم، آمدن نیروهای ما برای همه به شدت گنگ و باورنکردنی به نظر می رسید.(5)
تنها خبرنگاری که همراه نیروهای اعزامی در این سفر حضور داشت، در گزارش خود می نویسد:
... ساعت هشت و نیم شب به وقت تهران و هفت به وقت سوریه، وارد دمشق شدیم. پلکان به در هواپیما متصل شد. در این لحظات، مقام های بلندپایه ی سوری از جمله - رفعت اسد؛ برادر رئیس جمهور و معاون فرمانده کل ارتش سوریه - برای خوشامدگویی وارد هواپیما شدند. ابتدا سفیر ایران در دمشق صحبت کرد و خوشامد گفت و پس از آن، برادر احمد - فرمانده قوای محمّد رسول الله - سخنانی ایراد کردند.
وقتی از هواپیما پیاده و سوار اتوبوس ها شدیم، چیزی که از همان اول حیرت ما را برانگیخت، تقاضایی بود که راننده ی اتوبوس از ما داشت. او از ما عکس امام خمینی را می خواست. نیروهای ایرانی به وسیله ی اتوبوس و کامیون هایی که صف به صف پشت سر هم ایستاده بودند، از فرودگاه انتقال داده شدند.
در بین نیروهای رزمنده ی ایرانی، چند داوطلب از دو کشور لیبی و الجزایر نیز حضور داشتند.
از فرودگاه، عازم محله ی شیعه نشینی درحاشیه ی دمشق به نام «زینبیه» شدیم و در مدخل حرم مطهر حضرت زینب(ع) از خودروها پیاده شدیم. از این لحظه بود که نیروهای ایرانی، دوان دوان و شتابان خود را به سمت ضریح پرتاب کردند و گریه و ناله و ضجه ها بود که فضا را تکان می داد.
پس از زیارت حرم مطهر حضرت زینب(ع)و اقامه ی نماز جماعت، قصد رفتن کردیم که در بین راه مورد استقبال شدید مردم قرار گرفتیم. زنان در یک سو و مردان در سوی دیگر، کودکان و نوجوانان هم در میانشان، شعارهای بسیار تند و کوبنده و انقلابی می دادند و چنان ابراز احساسات می کردند که همه را به گریه انداخته بودند.
برای ما سؤال بود که چگونه در نقطه ای دور از میهن اسلامی مان این چنین توسط مسلمانان سوریه مورد استقبال واقع می شدیم. شور و شعف عجیب مردم با این شعارها عجین شده بود:
«خمینی! سیر، سیر، نحن جنودک لتحریر»؛ یعنی «خمینی! به پیش، ما سربازانت هستیم تا رهایی».
«بالدم، بالروح، نحمیک یا جنود»؛ یعنی «با خون مان، با جان مان، حمایتتان می کنیم ای لشکریان»
«بالدم، بالروح، نحمیک یا خمینی» ؛ یعنی «با خون مان، باجان مان، حمایتت می کنیم ای خمینی»
«یا ایهاالمسلمون، اتحدوا، اتحدوا»؛ یعنی «ای مسلمانان، متحد شوید. متحد شوید».
در بین جمعیت، عده ای زنان و خواهران عرب، معصومانه سعی می کردند به فارسی شعار بدهند.
به خاطر اشک شوق و سرعت ماشین و هیجان جمعیت، نتوانستیم آن طور که باید، ذره ای از شادی مردم را با دوربین های خود ثبت و ضبط کنیم. هرچند شب بود و دیروقت، ولی از هرجا که رد می شدیم، مورد استقبال شدید مردم سوریه قرار می گرفتیم. در مسیر عزیمت به پادگانی که در کنار شهر برای نیروهای ایرانی آماده کرده بودند، هنگامی که از روبه روی »شهرک دانشگاهی دمشق« رد می شدیم، چراغ های تمامی آپارتمان های این شهرک روشن بود و از پنجره های آن، ساکنانش که تمامی دانشجو و استاد بودند، سر بیرون آورده، برای نیروهای ایرانی با دست زدن و سوت کشیدن، ابزار احساسات می کردند.
سرانجام در کنار شهر، به پادگان رسیدیم و در آن مستقر شدیم.(6)
دولت اسرائیل به محض پخش خبر ورود نیروهای ایرانی به دمشق، تدابیر بی سابقه ای اتخاذ کرد. متوسّلیان در این باره می گوید:
.. بلافاصله بعد از ورود اولین هواپیمای حامل نیروهای ما به آنجا، اسرائیل اعلام آتش بس یکطرفه کرد و این اولین گام بود برای این که دست به عقب نشینی تاکتیکی بزند و این امر هم در اینجا پیش آمد که نیروهای وابسته به اسرائیل در خاک لبنان مثل «فالانژیست ها» و نیروهای مربوط به سرگرد «سعد حداد» و حتی اسرائیل در برنامه ی رادیویی شان بخش فارسی دایر کردند و عجیب این که بخش فارسی این رادیوها بلافاصله بعد از ورود نیروهای ایرانی، شروع به کار کرد. صهیونیست ها و مزدوران شان در تبلیغات رادیویی به ما می گفتند: شما ایرانی ها چرا آتش بیار معرکه شده اید؟! شما برای اشغال لبنان آمده اید.
عجیب این که در عرف صهیونیست های متجاوز و اشغالگر، ما اشغالگر محسوب می شدیم و آنها، اسرائیلی ها، حامی مردم...(7)
اعزام قوای محمّد رسول الله(ص) به سوریه، در سه مرحله انجام گرفت. درمرحله ی اول، متوسّلیان به همراه تعدادی از نیروها عازم شدند. در حقیقت آنها رفتند تا به عنوان جلودار قوای اعزامی ایران، در دمشق، زمینه را برای اعزام دیگر نیروها آماده کنند. پس از آن، مرحله ی دوم اعزام انجام گرفت و سپس حجم زیادی از نیروهای رزمنده به کمک نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، راهی سوریه شدند که سرپرستی مجموعه ی سوّم را محمّدابراهیم همّت بر عهده داشت.
سعید قاسمی که همراه با گروه سوم عازم سوریه شد، می گوید:
... ماجرای سفر هم خیلی عجیب بود. پانصد نفر نیرو را سوار یک هواپیمای جمبوجت «کارگو» ]ویژه ی حمل بار[ کردند! از فرط تراکم مسافر، در هواپیما را به زور توانستند ببندند. توی آن دالان داخل هواپیما، این پانصد نفر داشتند از سر و کول هم بالا می رفتند. ما با حاج همّت یک گوشه ای نشسته بودیم. حاجی چفیه ی سفیدی به گردن داشت و یک دست لباس خاکی بسیجی پوشیده بود. پاچه ی شلوار راگ تر کرده بود و به جای پوتین هم از این کتانی های چینی سفید به پا داشت. حاجی از من پرسید: بگو بدانم چه احساسی داری؟ با توجه به اینکه این سفر در حکم ورود به وادی جدید در زندگی ماست، آیا آمادگی داری؟
گفتم: بالاخره سرنوشت است دیگر. هرچه پیش آید، خوش آید.
بعد حاجی دست کرد توی جیب پیراهنش، کتاب دعای کوچکی را در آورد و در آن شلوغی و ازدحام بچه ها نشست و «زیارت عاشورا» خواند. اصلاً انگار توی خلسه رفته باشد، دعا می خواند و کار به کار کسی نداشت.
پس از فرود هواپیما در فرودگاه بین المللی دمشق، با بازشدن در هواپیما، حاج احمد متوسّلیان، اولین کسی بود که وارد شد و به استقبال بچّه ها آمد. ما ابتدا یک گزارش مختصری به حاج احمد دادیم مبنی بر این که چه تعداد از بچّه ها را آورده ایم و چقدر تجهیزات به همراه داریم. بعد من به حاجی گفتم: حاج آقا، من از بین تجهیزاتی که توی عملیات بیت المقدس از ارتش عراق غنیمت گرفته بودیم، گل آن را سوا کرده ام و برداشته ام آورده ام.
حاج احمد گفت: بسیارخوب، البته مسؤولین در تهران به ما قول داده اند که اگر راه هوایی بسته نباشد، کمک می کنند که ما بتوانیم تجهیزات بیشتری را به دمشق بیاوریم.
گفتم: علی ایّ حال، بنده از آنجا که احتمال می دادم راه هوایی بسته شود، دست به نقد، با کمک بچّه ها مقادیری از تجهیزات تیپ را توی هفت - هشت صندوق بزرگ، بار هواپیما کردیم و به اینجا آوردیم.
بعد حاجی کنار کابین خلبان ایستاد و رو به بچه ها شروع به صحبت کرد. بچه ها تا حاج احمد را دیدند، از شدت شوق، بی اختیار شروع کردند به گریه کردن، اصلاً یک حال و هوای عجیبی توی هواپیما برقرار شده بود. حاجی با یک بلندگوی دستی، اول به بچّه ها خوشامد گفت و بعد ادامه داد: برادرهای خوبم، بدانند اولین جایی که می رویم، زیارت حرم مطهر حضرت زینب (ع) است؛ بعد از زیارت هم، به اقامتگاهی که موقتاً برایتان حاضر شده، خواهیم رفت. بقیه صحبت ها بماند برای وقت دیگر...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پانوشت ها :
1- ر. ک. به کتاب: پس از بحران؛ کارنامه و خاطرات سال 1361، هاشمی رفسنجانی، به اهتمام: فاطمه هاشمی، چاپ سوّم پاییز 1380، دفتر نشر معارف انقلاب، صص 19و20. عبارات داخل کروشه ها از ماست
2- همان، ص 136.
3- نوار مصاحبه، تهران، نوزدهم آبان 1375، آرشیو نوار معاونت فرهنگی لشکر 27.
4- اعضای جبهه ی پایداری عرب عبارت بودند از: سوریه، لیبی، الجزایر، یمن جنوبی (سابق) و سازمان آزادی بخش فلسطین.
5- بخشی از مصاحبه ی مجله ی پیام انقلاب با حاج احمد متوسّلیان، شماره ی 62، تاریخ انتشار: نوزده تیر 1361.
6- مجله ی امید انقلاب، شماره ی 36، تیرماه 1361.
7- مصاحبه با مجله ی پیام انقلاب، شماره ی 62، نوزدهم تیرماه 1361.
                                                                                                 برگرفته از کیهان پنجشنبه۴تیرماه۸۸